„Mam nadzieję, że w ciągu kilku najbliższych lat wszyscy w całym kraju odczujemy pozytywne skutki nowej ustawy na wielu płaszczyznach”.

Prof. dr hab. Wiesław Bielawski 

 Izabela Blimel: Panie rektorze, przepisy nowej ustawy obowiązują od października 2018 roku, chciałabym spytać czemu służy nowe prawo o szkolnictwie wyższym?

Prof. dr hab. Wiesław Bielawski, Rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie:  Nowe prawo służy rozwojowi polskiej nauki i podniesieniu jej prestiżu, zarówno w kraju, jak i za granicą. Poszerzyło autonomię organizacyjną uczelni, dało wolność w myśleniu o tym, w jaki sposób szkoły wyższe powinny być zaprojektowane. Zgodnie z nowymi przepisami uczelnia w statucie określa typy jednostek organizacyjnych, co pozwala na wewnętrzne przekształcenia w taki sposób, jaki wspólnota akademicka uzna za właściwy, dopasowany do swojego charakteru i wyznaczonych celów. Wdrożenie nowego prawa zostało przewidziane na najbliższych kilka lat, ostatnie przepisy wejdą w życie w 2026 roku, ale większość najważniejszych rozwiązań została wdrożona w roku akademickim 2018/2019. W tym najważniejsze – przyjęcie nowych statutów.

I.B.: Jak Pan ocenia rozdzielenie dydaktyki od nauki na uczelniach?

W.B.: Celem działań pracownika na stanowisku badawczo – dydaktycznym jest kształcenie studentów i prowadzenie badań, których wyniki powinny być publikowane w czasopismach o wysokiej renomie. Poziom naukowy badań określa kategorię dyscypliny, która z kolei przekłada się na uprawnienia do nadawania stopni naukowych i poziom finansowania jednostki. Uważam, że nowy model kariery pozwala pracownikowi naukowemu w większym niż dotychczas stopniu oddać się nauce.

Nauczyciel akademicki, który posiada osiągniecia dydaktyczne, ma możliwość realizacji swoich aspiracji w tym obszarze. Dlatego właśnie pozytywnie należy ocenić wprowadzenie możliwości objęcia stanowiska profesora uczelni przez osoby z doktoratem, które udowodnią znaczące osiągniecia dydaktyczne. Nowa ścieżka daje możliwość większego zaangażowania się wyróżniającym się dydaktykom, na rzecz poprawy jakości kształcenia, przy zachowaniu szansy na awans zawodowy. Można więc powiedzieć, że podnosi rangę i zwiększa prestiż dydaktyki.

I.B.: Czy w sferze finansowej można także mówić o korzyściach?

W.B.: Do tej pory systemy finansowania nauki i szkolnictwa wyższego funkcjonowały oddzielnie. Uczelnie, a raczej podstawowe jednostki organizacyjne, czyli np. wydziały, bo tam trafiały pieniądze m.in. z tzw. dotacji statutowej, otrzymywały liczne dotacje. Każda z nich miała określone przeznaczenie i rządziła się odrębnymi zasadami. Od ubiegłego roku szkoła wyższa otrzymuje jedną subwencję, która może być wydatkowana w elastyczny sposób.

Mówiąc o finansach należy wspomnieć o algorytmie podziału przyznanych funduszy. Nowy obowiązujący algorytm należy określić jako projakościowy. Najlepiej na nim będą wychodziły te uczelnie, które będą lepiej realizowały założenia subwencji np. w przypadku uczelni akademickich istotnym składnikiem do osiągnięcia tego celu będzie dostępność kadry dydaktycznej. Odpowiednia proporcja między liczbą studentów a nauczycielami akademickimi będzie wpływała na zapewnienie lepszych warunków do pracy dydaktycznej. Skala zmian i większy nacisk kładziony na jakość badań nie wpłynie negatywnie na żadną uczelnię. Do algorytmu wprowadzono tzw. tunel finansowy uwzględniający największy możliwy spadek wysokości subwencji w stosunku do ubiegłorocznej. I tak w 2019 roku uczelnie otrzymały co najmniej 99% kwoty przyznanej rok wcześniej, a od roku 2020 – co najmniej 98%.

Szkoły wyższe, które wprowadzą mechanizmy podnoszące jakość kształcenia i prowadzonych badań naukowych, będą mogły liczyć na większy wzrost subwencji niż to było do tej pory. Zgodnie z uchylanymi przepisami maksymalny wzrost mógł wynieść 5%. W podpisanym rozporządzeniu jest to wzrost o 6%

I.B.: Na czym polega wzmocnienie pozycji rektora na uczelni? Proszę powiedzieć o zmianach w modelu zarządzania uczelnią w porównaniu do poprzedniego.

W.B.: Zgodnie z nową ustawą rektor ma mocniejszy mandat niż wcześniej. Posiada szereg kompetencji, które dotychczas były przypisane innym organom uczelni. Wiąże się z tym ogromna odpowiedzialność, ale jestem przekonany, że dzięki nowym prerogatywom zarządzanie będzie dużo bardziej sprawne. Decyzje mające na uwadze dobro i rozwój całej uczelni mogą być podejmowane szybciej i prościej. Zgodnie z nowym prawem to rektor tworzy szkoły doktorskie i studia na określonym kierunku, poziomie i profilu. Nadaje regulamin organizacyjny określający strukturę organizacyjną uczelni, dzieli w jej ramach zadania i kompetencje. Określa zasady działania administracji uczelni. Powołuje i odwołuje osoby pełniące funkcje kierownicze. Prowadzi gospodarkę finansową i zarządza mieniem w zakresie określonym w ustawie i statucie. Głęboko wierzę, że szerokie kompetencje rektora pozwolą na sprawne zarządzanie uczelnią, pozyskiwanie nowych, znaczących środków na jej rozwój, sprawniejszy rozwój kadry naukowej i dynamiczny rozwój całej uczelni.

I.B.: Jaki wpływ ma nowa ustawa na funkcjonowanie wydziałów i instytutów?

W.B.: Nowa ustawa dała możliwość jasnego podziału kompetencji kadry kierowniczej wydziału i instytutu. Wydział w SGGW po zmianach stał się jednostką o charakterze dydaktycznym, odpowiadającą za kształcenie na prowadzonych kierunkach studiów i studiach podyplomowych. Rektor określa wiodące dyscypliny dla każdego z wydziałów. Przez dyscyplinę wiodącą należy rozumieć dyscyplinę naukową, do której jest przyporządkowany kierunek studiów, a w przypadku przyporządkowania kierunku studiów do więcej niż jednej dyscypliny, wskazaną dyscyplinę naukową, w ramach której będzie uzyskiwana ponad połowa efektów uczenia się. Na czele wydziału pozostaje dziekan.

Instytut to obecnie główny typ jednostki organizacyjnej SGGW
o charakterze naukowo-badawczym, odpowiadającej za prowadzenie badań naukowych w danej dyscyplinie naukowej oraz wspierającej działalność dydaktyczną. Instytut tworzy się dla dyscypliny podlegającej w SGGW ewaluacji jakości działalności naukowej na zasadach określonych przez ustawę. Zgodnie ze statutem możliwe jest utworzenie drugiego instytutu, jeżeli spełnione zostaną łącznie następujące warunki: każdy z instytutów w ramach jednej dyscypliny będzie zatrudniał co najmniej 30 nauczycieli akademickich, istnieje uzasadnienie merytoryczne utworzenia dwóch instytutów, których obszary badawcze należą do jednej dyscypliny i nie pokrywają się wzajemnie. Instytut tworzy, przekształca i likwiduje Rektor. Na jego czele stoi dyrektor.

I.B.: A co ze szkołami doktorskimi?

W.B.: Nowe prawo zmienia doktoranta ze studenta w pracownika nauki, wiąże go ściślej z badaniami. Doktoranci są kształceni w szkołach doktorskich, prowadzonych przez całą uczelnię. W SGGW otworzyliśmy jedną taką szkołę. Nie wykluczamy powstania w przyszłości kolejnej. Każdy uczestnik szkoły doktorskiej otrzymuje stypendium
i kształci się nieodpłatnie. Przestał również obowiązywać podział na studia stacjonarne i niestacjonarne. Są one realizowane zgodnie z regulaminem szkół doktorskich uchwalonym przez senat.

I.B.: Jakie zmiany przynosi nowa ustawa dla studentów?

W.B.: Pozytywne. Nowa ustawa utrzymuje m.in. zasadę bezpłatności studiów stacjonarnych w uczelniach publicznych, zapewnia studentom stabilny system pomocy materialnej oraz przewiduje skuteczniejsze mechanizmy ochrony praw studenta. Wprowadza zasadę ustalania wysokości opłat za studia na początku okresu kształcenia oraz zakaz ich zmiany w czasie trwania studiów. W praktyce uczelnia ma obowiązek ustalenia i przedstawienia na etapie rekrutacyjnym katalogu wszelkich opłat pobieranych od studentów w trakcie całego okresu studiów, wraz z ich wysokością. Jeżeli doszłoby do sytuacji nałożenia na studenta dodatkowych opłat lub ich zwiększenia w trakcie toku studiów, może się to skończyć karą finansową dla szkoły. Również w przypadku opóźnień w wydaniu dyplomu ukończenia kierunku, uczelnia może zostać ukarana finansowo.

Konstytucja dla Nauki zauważalnie poprawia jakość prowadzonego kształcenia.  Interdyscyplinarność i elastyczne możliwości kształcenia, studia dualne, zapewnienie studentom kształcenia praktycznego i dłuższe praktyki – to niewątpliwe plusy docenione przez młodzież akademicką. Nowe prawo zapewnia szerokie uprawnienia samorządowi studenckiemu oraz aktywny udział studentów w organach decyzyjnych uczelni. Nowa ustawa stanowi, że członkiem rady uczelni będzie przewodniczący samorządu studenckiego.

I.B.: Jakie są Pana ogólne refleksje na temat nowej ustawy?

W.B.: Nowa ustawa to nowa jakość w polskim szkolnictwie wyższym, w nauce, badaniach, finansach i dydaktyce. Dała uczelniom liczne możliwości, jakich wcześniej nie miały, w tym najważniejszą – wolność w myśleniu o tym jak powinny być zorganizowane.

Dzięki ustawie specjaliści z dyscypliny biologii w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, zatrudnieni dotychczas w różnych jednostkach, pracują teraz w jednym instytucie – Instytucie Biologii SGGW, który prezentujemy poniżej. Stwarza to nowe możliwości m.in. ubiegania się o uprawnienia do habilitowania w naukach biologicznych.

To tylko jeden z przykładów na pozytywne oddziaływanie ustawy na funkcjonowanie uczelni. Mam nadzieję, że w ciągu kilku najbliższych lat wszyscy w całym kraju odczujemy jej pozytywne skutki na wielu płaszczyznach.

I.B.: Dziękuję za rozmowę i życzę sukcesów.